Развіццё матэматычных здольнасцей у дзяцей праз развіваючыя гульні

Адна з асноўных задач дашкольнай адукацыі — матэматычнае развіццё дзіцяці. Яно не зводзіцца да таго, каб навучыць дашкольніка лічыць, вымяраць і вырашаць арыфметычныя задачы. Гэта яшчэ і развіццё здольнасці бачыць, адкрываць у навакольным свеце ўласцівасці, адносіны, залежнасці, уменні іх «канструяваць» прадметамі, знакамі і словамі.

Адмысловая роля пры гэтым адводзіцца нестандартным дыдактычным сродкам. Сёння гэта блокі Д’енеша, палачкі Кюізэнера, падліковыя палачкі, наглядныя мадэлі і інш. Нетрадыцыйны падыход дазваляе раскрыць новыя магчымасці гэтых сродкаў.

Так, шырока вядомыя ўсім падліковыя палачкі апыняюцца не толькі падліковым матэрыялам. З іх дапамогай можна ў даступнай разуменню дзіцяці форме пазнаёміць яго з пачаткамі геаметрыі. Выкарыстоўваючы палачкі як адзінку вымярэння, ён вылучае элементы фігур і дае ім колькасную характарыстыку, будуе і пераўтворыць простыя і складаныя фігуры па ўмовах, узнаўляе сувязі і адносіны паміж імі.

Палачкі Кюізэнера могуць стаць своеасаблівай «каляровай алгебрай». Малодшых дашкольнікаў трэба пазнаёміць з палачкамі Кюізінера. Першы раз, як звычайна, палачкі прыносіць нейкі любімы персанаж ці цацка і пакідае дзецям у якасці падарунка. Далей прапануем палачкі для гульні ў свабоднай дзейнасці:

• бярэм палачкі ў правую і левую руку — па адной і шмат;
• выбіраем самыя доўгія і самыя кароткія палачкі;
• шукаем аднолькавыя палачкі;
• выкладваем на дыване з палачак агароджы, квадрацікі, домікі, лесвічку;
• шукаем палачкі таго ж колеру, што і ў героя (зайчыкі, мішкі);
• перакладаем палачкі з адной скрыначкі ў іншую;
• выкладваем палачкамі па-над малюнкамі: узоры, хаткі, мэбля.

Самае галоўнае, каб дзіця навучылася свабодна дзейнічаць з палачкамі, разумела, што яны ўсе розныя, карысталася імі.

Лагічныя блокі Д’енеша (ЛБД) — абстрактна-дыдактычны сродак. Гэта набор фігур, якія адрозніваюцца адна ад адной колерам, формай, памерам, таўшчынёй. Гэтыя ўласцівасці можна вар’іраваць, аднак часцей за ўсё на практыцы выкарыстоўваюцца тры колеры (чырвоны, жоўты, сіні). Чатыры формы (круг, квадрат, трохвугольнік, прамавугольнік). Па дзве характарыстыкі велічыні (вялікі і маленькі) і таўшчыні (тонкі і тоўсты). Можна выкарыстоўваць і іншыя колеры і формы, а таксама больш за дзве характарыстыкі велічыні (вялікі, сярэдні, маленькі, вельмі маленькі) і таўшчыні. Аднак заўсёды важна арыентавацца на магчымасці дзяцей, іх унутраную гатоўнасць прыняць больш складаныя задачы.

У названым камплекце 48 блокаў: 3x4x2x2. Можна абмежавацца і меньшым лікам блокаў: узяць менш колераў, формаў ці выключыць адрозненне па таўшчыні.

ЛБД дазваляюць мадэляваць мноства з зададзенымі ўласцівасцямі, напрыклад ствараць мноства чырвоных блокаў, квадратных блокаў і інш. Блокі можна групаваць, а далей і класіфікаваць па зададзенай уласцівасці: разбіваць блокі на групы па велічыні (вялікія і маленькія, колеру (чырвоныя і не чырвоныя) і інш Далей дзецям можна раскрыць і больш складаныя аперацыі над мноствам (аб’яднанне, уключэнне, дадатак, скрыжаванне) Асвоіць іх дапамагаюць выказванні з выкарыстаннем спецыяльных слоў: «і, або», «не», «усе», «любы», » кожны» і інш.

Такім чынам, гуляючы з блокамі, дзіця набліжаецца да разумення складаных лагічных адносін паміж мноствамі. Ад гульняў з абстрактнымі блокамі дзеці лёгка і з задавальненнем пераходзяць да гульняў з рэальнымі мноствамі, з канкрэтным «жыццёвым» матэрыялам.

Гульні-галаваломкі, або геаметрычныя канструктары вядомыя з спрадвечных часоў. Сутнасць гульні складаецца ў тым, каб узнаўляць на плоскасці сілуэты прадметаў па ўзоры або задуме. Доўгі час гэтыя гульні служылі для забаўкі дарослых і падлеткаў. Але сучаснымі даследаваннямі ўстаноўлена, што яны могуць быць таксама эфектыўным сродкам разумовага і, у прыватнасці, матэматычнага развіцця дзяцей дашкольнага ўзросту.

У сучаснай педагогіцы вядомыя такія гульні-галаваломкі: «Танграм», «Чароўны круг», «Галаваломка Піфагора», «Калумбава яйка», «В’етнамская гульня», «Пентаміна». Усе гульні аб’ядноўвае агульнасць мэты, спосабаў дзеяння івыніку.

Развіваючы, выхоўваючы і навучальны ўплыў геаметрычных канструктараў шматгранны. Яны развіваюць прасторавыя ўяўленні, канструктыўнае мысленне, камбінаторныя здольнасці, кемлівасць, кемлівасць, знаходлівасць, мэтанакіраванасць у вырашэнні практычных і інтэлектуальных задач, садзейнічаюць паспяховай падрыхтоўцы дзяцей да школы.

Разнастайнасць геаметрычных канструктараў, розная ступень іх складанасці дазваляюць улічваць узроставыя і індывідуальныя асаблівасці дзяцей, іх схільнасці, магчымасці, узровень падрыхтоўкі. Дзяцей вабіць у гульнях займальнасць, свабода дзеянняў і падпарадкаванне правілам, магчымасць праявіць творчасць і фантазію.

Магчыма, каго-небудзь з дзяцей гэтыя гульні адразу не зацікавяць або прыцягнуць самыя простыя, магчыма, нешта не будзе атрымлівацца. Не варта засмучацца з-за гэтага. Працэс развіцця дзіцяці, яго інтэлектуальных здольнасцей ідзе нераўнамерна. Тое, што аднаму даступна, цікава і па сілах, іншы асвоіць пазней. Таму лепш на некаторы час адкласці гэтыя гульні і пачакаць, пакуль дзіця «паспее». Супрацоўніцтва з дарослым, яго дапамога, кантакты з больш дасведчанымі аднагодкамі і старэйшымі дзецьмі абудзяць дрымотныя сілы, цікавасць да вырашэння інтэлектуальных задач.

Кожная гульня уяўляе сабой камплект геаметрычных фігур. Такі камплект атрымліваецца ў выніку дзялення адной геаметрычнай фігуры (напрыклад, квадрата ў гульні «Танграм» або круга ў «Чароўным крузе») на некалькі частак.

На любой плоскасці (стол, фланелеграф, магнітная дошка, кавалак кардона, фанеры, пластыка і т. д.) з геаметрычных фігур, якія ўваходзяць у набор, выкладваюцца сілуэты хаты, зайца, лісы, маста, чалавека ці сюжэтная карцінка.

Спосаб дзеяння ў гульнях просты, аднак патрабуе разумовай і рухальнай актыўнасці, самастойнасці і складаецца ў пераўтварэнні, змене прасторавага становішча частак набору (геаметрычных фігур).

Пад час гульні атрымліваецца сілуэтная выява прадмета. Яна ўмоўна, схематычна, але выява лёгка адгадваецца па асноўных, характэрных прыкметах прадмета, будынку, прапарцыйным суадносінам частак, форме. З любога набору можна скласці абстрактныя выявы разнастайнай канфігурацыі, узоры, геаметрычныя фігуры. Калі сілуэт, складзены гуляючым, цікавы, новы, арыгінальны па характары і рашэнні, то гэта сведчыць аб сфарміраванасці ў дзіцяці сэнсарных працэсаў, прасторавых уяўленняў, наглядна-вобразнага і лагічнага мыслення.